Geleneksel Türk Tiyatrosunda Kukla Oyunu

Kukla oyunu, Geleneksel Türk Tiyatrosu’nda çok önemli yere sahiptir. Belirli bir konuyu anlatmak için farklı farklı cisimlerin, tiplerin ve şekillerin oyunlaştırılmasına kukla oyunu adını veriyoruz.

Kuklalar; bez, tahta ve alçıdan yapılarak; sopa, ip ya da elle oynatılırlar. Kuklaları oynatan kişilerse kuklacı olarak adlandırılıyor. Kukla sanatı, Türk Gölge Oyunu içerisinde eski tarihiyle dikkat çekiyor. Kuklalar seyirciyi hem güldürüp, eğlendirirler hem de seyirciye eğitici mesajlar verirler. Kukla oyununun oynanması için tema ve konuya ihtiyaç vardır. Ayrıca diğer tiyatro oyunlarında olduğu gibi kukla oyunları da sahnede oynanıyor. Genellikle çocuklara hitap eden kukla oyunlarında; dekor, kostüm vb. öğelere de yer verilmelidir. Geleneksel Türk Tiyatrosunda önemli yere sahip olan kukla oyunu, günümüzde gelişen sahneleme teknikleriyle sergilenmeye devam ediyor.

Kukla Çeşitleri

Kukla oyunları çeşitlilik açısından çok zengin bir kültürden oluşmuştur. En çok dikkat çeken kukla çeşitlerini şöyle sıralayabiliriz:

Dev Kukla

Kuklalar gerçek insanlarla aynı boyutlarda tasarlanmışlardır. Dev kuklalar, tüm uzuvlarını hareket ettirerek oyunu sergilerler. Kuklacı temsilinin içine girip oyunu canlandırmaya başlar.

El Kuklası

El kuklalarının ayakları mukavva ya da tahtadan; vücuduysa bezden yapılır. İlk olarak kuklacı, kuklanın gövdesinden elini geçirmesi gerekiyor. Daha sonra işaret parmağını kullanarak baş bölümünü diğer parmaklarıyla da kollarını hareket ettirmelidir. El kuklası oyun sergilenirken kuklacı sahnede kesinlik görünmez.

Araba Kuklası

İsmiyle de çağrıştırılacağı üzere bu oyunda kukla; araba içerisinde alttan oynatılır.

İp Kuklası

Bu oyun türündeyse kukla yani bebek tahtadan yapılmıştır. İp kuklasını hazırlamak profesyonellik gerektiriyor. İpli oyunlarda yer alan kuklalar istenilen boyutlarda olabilir. Gerçek insan boyutlarında kuklaları hafif malzemelerden yapabilirsiniz. İp kuklalarının özelliği, tüm uzuvlarının hareket halinde olmasıdır. İncecik ve görünmez saydam iplerle kuklalar, yıldızlı tutaca bağlanırlar.

Geleneksel Türk Tiyatrosu oyunları gelişiminde belirttiğimiz bu kukla çeşitlerinin önemi çok büyüktür.

İlk Türk Sinema Yönetmenleri: MANAKi KARDEŞLER | haberinsan

Kukla Oyunlarının Gelişimi

Günümüzde sinema sektöründe kullanılmaya başlayan “stop motion” tekniğinin kukla oyunu gelişimine önemli katkıları olmuştur. Stop motion tekniği, kukladan yapılan karakterleri kare kare hareket ettirilmesiyle ve karelerin birleştirilmesiyle hareket sisteminin sağlandığı teknik olarak karşımıza çıkıyor.

Kukla oyunları geçmişiyle alakalı kesin bilgi yoktur. Kukla oyunlarının ilk nerede, ne zaman oynandığına dair herhangi bir bilgi vermek doğru değildir. Yalnız araştırmalar doğrultusunda bu oyunun ilk Hindistan ve Çin’de ortaya çıkıp yaygınlaştığı düşünülmektedir. Kukla oyunu daha sonra Batı’da görülmüştür. Kukla oyunlarının aynı zamanda dini inanışlar, ayinler ve törenlerle ortaya çıktığı da savunulmaktadır.

Zaman içerisinde kukla oyunları farklı amaçlar için oynanmaya başladı. Kukla sanatının dinsel yönü bir tarafa bırakılarak eğlence ve eğitim dünyasında önemli bir araç olarak kullanıldı. Dîvânu Lügâti’t-Türk adlı eserde; kukla oyununa değinilmiştir. “Kudhurcuk” adlı yapma bebekler, Divanü Lugati’t-Türk eserinde geçmektedir. Yakın dönemdeyse kuklacılara; hayalbaz ve kuklabaz gibi isimlerle seslenilirdi. Kukla oyununun sergilenmesi içinse yeteneğin olması gerekiyor. Kukla oynatıcıları; hem hareket hem de taklitte uzmanlaşmışlardır. Kuklacılar; el kuklası, ip kuklası, araba kuklası gibi farklı teknikleri geliştirmişlerdir.

Kukla Oyununun Özellikleri

Geleneksel Türk Tiyatrosu içerisinde yer alan kukla oyunlarında; İhtiyar ve İbiş olmak üzere başlıca iki karakter bulunuyor. İhtiyar karakteri; varlıklı ve zengin kişiyi temsil ediyor. İhtiyar diğer karakter olan İbiş’in patronudur. İbiş karakteriyse; kurnaz, çok konuşan ve hazırcevap bir karakter olarak dikkat çekiyor.  Kukla oyunlarında; Laz, Efe, Cadaloz, Yahudi vb. yönlerin ön plana çıktığı tiplerde yer alıyor. Tüm belirttiğimiz bu tiplemeler kukla oyununa ilgiyi artırıyor. Özellikle kukla oyunu özellikleriyle insanları kendine çekiyor.

Kukla oyunu özellikleri şunlardır:

• Müzik eşliğinde oynatılabilen oyunlardır.
• Doğaçlama gelişen oyun türleridir.
• Kukla oyunlarında amaç insanları güldürmektir.
• Eğitici ve öğretici konularda ön plana çıkıyor.
• Kukla oyunları konularını günlük yaşamdan alıyor.
• Kuklayı oynatan kişiler yani kuklacılar sahnede görünmezler. Yalnız bazı kukla oyunlarında kuklacı kendini gizlemeye gerek duymaz.

Divanü Lugati’t-Türk ve Özellikleri (turkedebiyati.org)